Systemisch kijken is een manier om naar het functioneren van organisaties te kijken als open systemen die voortdurend in wisselwerking staan met hun omgeving. Het is een holistische manier van kijken die verder gaat dan het analyseren van losse elementen en juist kijkt naar de dynamiek, onderlinge afhankelijkheden en samenhang van onderdelen, relaties en processen binnen een systeem. Het benadrukt dat veranderingen in één onderdeel altijd gevolgen hebben voor het geheel.

Een van de kernprincipes van systeemtheorie is ordening. Binnen organisaties gaat dit niet alleen over formele structuren zoals hiërarchieën en organigrammen, maar ook over de informele netwerken van relaties en communicatiepatronen. Een goede ordening zorgt ervoor dat rollen en verantwoordelijkheden duidelijk zijn, zodat iedereen begrijpt hoe zijn of haar werk bijdraagt aan de doelen van de organisatie. Tegelijkertijd moet deze ordening flexibel genoeg zijn om ruimte te bieden voor aanpassing en innovatie. Het vinden van een balans tussen structuur en vrijheid is essentieel om organisaties wendbaar en effectief te houden.

Een ander belangrijk principe is balans. Een gezonde organisatie kenmerkt zich door harmonie tussen werklast, middelen en relaties. Dit betekent dat geen enkel aspect wordt verwaarloosd en dat de behoeften van medewerkers in lijn zijn met de doelstellingen van de organisatie. Balans voorkomt niet alleen burn-out en stress, maar creëert ook een omgeving waarin medewerkers zich gewaardeerd en betrokken voelen. Dit draagt bij aan een cultuur van welzijn en productiviteit, terwijl de organisatie tegelijkertijd flexibel blijft om in te spelen op veranderingen.

Relaties en verbondenheid staan centraal in een veerkrachtige organisatie. Sterke verbindingen tussen individuen, teams en afdelingen bevorderen samenwerking, vertrouwen en wederzijds respect. Verbondenheid ontstaat door open communicatie en een inclusieve cultuur waarin iedereen zich gewaardeerd voelt. Het onderhouden van deze relaties is cruciaal, vooral in tijden van verandering of crisis, omdat ze de basis vormen voor samenwerking en innovatie.

De toepassing van systeemtheorie in organisaties komt onder andere tot uiting in het gebruik van feedbackloops. Dit zijn cyclische processen waarbij de output van een systeem weer als input dient, waardoor zelfregulatie mogelijk wordt. Versterkende feedbackloops stimuleren groei en verandering, terwijl stabiliserende loops zorgen voor evenwicht. Door effectief gebruik te maken van feedback kunnen organisaties leren van ervaringen, zich aanpassen aan nieuwe omstandigheden en strategische beslissingen nemen die bijdragen aan voortdurende verbetering.

Adaptiviteit en veerkracht zijn andere belangrijke eigenschappen van organisaties die systeemdenken omarmen. Een adaptieve organisatie reageert niet alleen op veranderingen, maar anticipeert er ook op. Veerkracht gaat verder dan het herstellen van verstoringen; het gaat om leren van tegenslagen en sterker worden door de opgedane ervaring. Samen vormen adaptiviteit en veerkracht de basis voor duurzaam succes, omdat ze organisaties in staat stellen om flexibel en toekomstgericht te opereren.

Teams spelen een centrale rol in de dynamiek van een organisatie. Ze functioneren als subsystemen waarin de interacties tussen teamleden bepalend zijn voor de prestaties en de cultuur. Directie- en managementteams hebben hierin een bijzondere verantwoordelijkheid. Hun beslissingen en gedrag hebben een directe invloed op de organisatiecultuur en de effectiviteit van feedbackloops. Door systeemdenken te integreren in hun aanpak, kunnen leiders beter anticiperen op de gevolgen van hun beslissingen en een cultuur van transparantie, samenwerking en vertrouwen bevorderen.

Systemisch leiderschap gaat verder dan het individu. Het richt zich op de interacties tussen mensen, processen en structuren binnen de organisatie. Effectieve leiders begrijpen de complexe verbanden binnen het systeem en nemen beslissingen die rekening houden met de bredere impact op de organisatie. Ze stimuleren een cultuur van innovatie en samenwerking en navigeren hun organisatie door onzekerheid en verandering met een scherp oog voor de dynamiek van het systeem.

Systemische interventies spelen een belangrijke rol in het versterken van organisaties. Methoden zoals organisatieopstellingen bieden inzicht in verborgen dynamieken en helpen bij het oplossen van complexe problemen. Feedbacksystemen bevorderen een cultuur van continue verbetering, terwijl leiderschapsontwikkelingsprogramma’s managers en leidinggevenden helpen om systeemdenken in hun praktijk te integreren. Netwerkanalyses kunnen inzicht geven in informele relaties en communicatiekanalen, waardoor samenwerking en informatie-uitwisseling worden geoptimaliseerd.

Het implementeren van systeemdenken binnen organisaties brengt echter ook uitdagingen met zich mee. De complexiteit van de theorie en de noodzaak van een fundamentele verschuiving in denken kunnen weerstand oproepen. Daarnaast is het meten van de resultaten van systemische interventies vaak lastig, omdat de effecten zich pas op de lange termijn manifesteren. Toch biedt de toekomst veel kansen. Digitalisering maakt gedetailleerdere analyses mogelijk, terwijl globalisering en de toenemende aandacht voor duurzaamheid vragen om nieuwe systemische benaderingen.

Organisaties die systeemdenken omarmen, zijn beter voorbereid op de complexe en snel veranderende wereld van vandaag. Door te leren van ervaringen, flexibel te blijven en relaties centraal te stellen, bouwen ze aan een toekomst waarin ze niet alleen kunnen overleven, maar ook kunnen floreren.

In de Bosno management leergang staan alle colleges in het teken van systemisch kijken naar context, organisaties, interactie en dynamiek. Zo leren we de dynamiek en complexiteit te begrijpen en onderzoeken we de kwaliteiten die passen bij leiderschap voor vandaag èn morgen. De daar opgedane kennis biedt handvatten voor de management opdracht waar je in de leergang aan werkt, èn je kunt ze direct toepassen in je eigen werksituatie.

Deelnemers leren in teams van 4 à 5 aan de hand van enkele strategische management opdrachten, afgegeven door de directies van de deelnemende organisatie in het Bosno programma. Aan opdrachtgevers vragen wij om bij het formuleren van hun opdracht, het thema ‘systemisch kijken’ als uitgangspunt te nemen.

Voor de eenduidigheid in opdrachten vragen wij aan opdrachtgevers deze volgorde aan te houden:

• Inleiding: toelichting op organisatie en context.
• Aanleiding: ontwikkelingen en situatieschets rondom het vraagstuk.
• Probleemstelling: korte formulering van het vraagstuk.
• Opdrachtformulering: doe onderzoek en geef advies over…, waarbij deelnemers worden uitgedaagd om specifiek te adviseren over systemische interventies, verandering en leiderschap op één of meer aspecten die in de bovengenoemde tekst zijn genoemd.
• Verwachting ten aanzien van het advies, denk aan vorm, prioriteiten